Τι είναι το μελάνωμα;
Το μελάνωμα του δέρματος αποτελεί την πιο επιθετική και θανατηφόρα μορφή καρκίνου του δέρματος και προέρχεται από τα μελανοκύτταρα του. Τα μελανοκύτταρα είναι τα κύτταρα που παράγουν μελανίνη και δίνουν το μελανό χρώμα στο δέρμα μας. Ως εκ τούτου το μελάνωμα είναι συνήθως σκούρο καφέ. Ξεκινά ως ένα εντοπισμένο ογκίδιο, που όμως κατά την πρόοδο της νόσου μπορεί να δώσει μεταστάσεις στους λεμφαδένες και σε όργανα, όπως στους πνεύμονες, στο ήπαρ, στα οστά και στον εγκέφαλο. Δηλαδή ενώ πρόκειται για βλάβη του δέρματος, συχνά δίνει μεταστάσεις στους λεμφαδένες ή σε εσωτερικά όργανα.Σπάνια αναπτύσσεται εκτός δέρματος, όπως στο μάτι, στον βλεννογόνο της στοματικής κοιλότητας, στο βλεννογόνο του πεπτικού σωλήνα, στα γεννητικά όργανα και στο ουροποιητικό σύστημα.
Ποια είναι η συχνότητα εμφάνισης του μελανώματος;
Η συχνότητα εμφάνισης του μελανώματος αυξάνεται ταχύτερα από οποιοδήποτε άλλο συμπαγή όγκο. Στην Η.Π.Α. το μελάνωμα του δέρματος αποτελεί σήμερα το 4% και 7% των νεοδιαγνωσμένων κακοηθών νεοπλασιών στις γυναίκες και άνδρες, αντίστοιχα, και είναι έτσι η πέμπτη συχνότερη κακοήθεια σε άνδρες και γυναίκες. Στην Ελλάδα η συχνότητα εμφάνισης του είναι σαφώς μικρότερη από αυτήν στη βόρεια και δυτική Ευρώπη, ενώ είναι παρόμοια με αυτήν των νοτίων ευρωπαϊκών χώρων, όπως η Ιταλία, η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Μάλτα. Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο στην Ελλάδα η διάγνωση τίθεται 15 φορές ανά 100.000 κατοίκους, δηλαδή παρουσιάζονται περίπου 1700 νέες περιπτώσεις ανά έτος σε ολόκληρη τη χώρα. Βρίσκεται στην 11η θέση στην κατάταξη των συχνότερων κακοηθειών.
Πως προκαλείται το μελάνωμα;
Όπως στις περισσότερες κακοήθειες δεν είναι απολύτως γνωστό πως προκαλείται το μελάνωμα. Υπάρχουν παράγοντες που σχετίζονται με τον ασθενή, όπως αναφέρονται στην απάντηση της ερώτησης ‘Ποιοι πρέπουν να προσέχουν περισσότερο;’ καθώς και εξωγενείς παράγοντες κινδύνου. Η ηλιακή ακτινοβολία θεωρείται ο κυριότερος παράγοντας κινδύνου για ανάπτυξη μελανώματος. Η επίδραση του ηλίου και ειδικά της UVB ακτινοβολίας επιφέρει αλλαγές στη βιολογική συμπεριφορά των κυττάρων, με αποτέλεσμα τη συχνότερη ανάπτυξη επιθηλιωμάτων δέρματος, καρκίνου του δέρματος καθώς και μελανώματος. Η διακοπτόμενη έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, όπως κατά την ηλιοθεραπεία στις διακοπές, είναι πιο επικίνδυνη από την συνεχόμενη ή την επαναλαμβανόμενη κατά μικρά χρονικά διαστήματα, όπως η εργασιακή έκθεση στους αγρότες και οικοδόμους. Δεν σημαίνει όμως ότι η τελευταία ομάδα δεν κινδυνεύει εάν δεν παίρνουν μέτρα προφύλαξης. Tο μελάνωμα αναπτύσσεται σε νεότερη ηλικία μετά από διακοπτόμενη έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, σε σύγκριση με αυτούς που πάσχουν από μελάνωμα μετά από χρόνια ηλιακή ακτινοβολία. Στα τελευταία χρόνια, ένας σημαντικός παράγοντας αποτελεί η μείωση του στρατοσφαιρικού όζοντος, το οποίο δρα σαν φίλτρο και μας προστατεύει, απορροφώντας κυρίως την UVB ακτινοβολία. Όχι μόνο η ηλιακή ακτινοβολία, αλλά και η έκθεση στην τεχνητή υπεριώδη ακτινοβολία (solarium) συνεισφέρει στην εμφάνιση μελανώματος. Όμως σίγουρα υπάρχουν άλλοι, ακόμη άγνωστοι, παράγοντες που παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη του, αφού εμφανίζονται και στις περιοχές του σώματος που δεν εκτίθενται στην ηλιακή ακτινοβολία, όπως στο πέλμα, στον πεπτικό σωλήνα κλπ. Χημικές ουσίες, η διατροφή, ο χρόνιος ερεθισμός μελαγχρωματικών βλαβών και γενετική προδιάθεση (βλέπε παρακάτω) θα μπορούσαν να συμβάλλουν στη διαδικασία αυτή.
Είναι το μελάνωμα κληρονομικό;
Γενικώς, το μελάνωμα δεν είναι τυπικά κληρονομική νόσος. Στην πλειοψηφία (95%) των περιστατικών με μελάνωμα δεν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό. Όμως, οι κοντινοί συγγενείς ενός ασθενή με μελάνωμα διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν παρόμοια βλάβη. Το μελάνωμα μπορεί να παρουσιάζει οικογενή χαρακτήρα και τότε μεταβιβάζεται στις οικογένειες είτε με τη μορφή μελανώματος είτε με τη μορφή άλλων δερματικών βλαβών, όπως των δυσπλαστικών και των άτυπων σπίλων, που αποτελούν προδιαθεσικούς παράγοντες για την ανάπτυξη μελανώματος. Τις περισσότερες φορές η οικογενής ανάπτυξη μελανώματος σχετίζεται με το σύνδρομο δυσπλαστικών σπίλων ή άτυπων σπίλων, που είναι μια συγγενής νόσος που κληρονομείται με αυτοσωματικό επικρατές γονίδιο και χαρακτηρίζεται από αυξημένη προδιάθεση ανάπτυξης δυσπλαστικών σπίλων και μελανώματος. Στις περιπτώσεις ανάπτυξης μελανώματος σε άτομα αυτών των οικογενειών, αυτό εμφανίζεται συνήθως σε νεότερη ηλικία. Γι’ αυτό το λόγο τα άτομα αυτών των οικογενειών πρέπει να εξετάζονται τακτικά από ηλικία 10 ετών περίπου.